SAKATLIK HER ŞEYİN SONU MU?

Özellikle NBA Play-off maçlarında gördüğümüz kadarıyla bu sezon diz sakatlıkları çok fazla görülmeye başlandı. Chicago Bulls’un süper yıldızı Derrick Rose sol diz ön çapraz bağlarını kopardı, yine aynı şekilde New York Knicks’in çaylak guardı Iman Shumpert da bağlarını kopardı ve son olarak da yine Knicks’ten Baron Davis’in diz kapağı çıktı. Ülkemiz de ise bu sene Can Akın, geçen sene Kerem Gönlüm, Mirsad Türkcan ve kariyerlerinin belirli bölümlerinde Ömer Aşık ve Doğuş Balbay’ın da bu saktlıkları geçirdikleri biliniyor. Bu örnekleri çoğaltmak da mümkün. Bu iki sakatlığı da geçirmiş biri olarak bu yazıyı yazıyorum.

Vücuttaki en önemli bağ belki de diz ön çapraz bağıdır. Çok kuvvetli bir bağ olup dizin hareketinde temel işlevi görür. Özellikle yön değiştirme, bir adım geriye çekilme esnasında son derece gerilir çünkü aynı anda hem eksenel (axial) bir kuvvete maruz kalırken hem de dik şekilde geriye itmeye çalışır alt bölüm ile üst bölümü. Eğer kaldırabileceğinden fazla bir kuvvete maruz kalırsa da istenmeyen bir şekilde kopar. Ön çapraz bağ kopan oyunculara bakın %80’inde yön değiştirirken bu kopma işlemi oluşur.

 O an da oyuncu dizde bir “boşluk hissi” şeklinde tanımlayacağımız acı veren duyguyu hisseder. İlk başta bir ağrı gibi gelse de bağ kopmaları öyle kırılmalara benzemez. Dize ağırlık verildiğinde sağa gitmek istersiniz diz sola döner, sola gitmek istersiniz sağa döner zaten bu tarz hareketleri de eğer yere düşmediyseniz sıcakken yapabilirsiniz. Soğudunuz da ise diz yaklaşık 3 katına çıkacak şekilde şişer; çünkü bağ kopunca içten kanama başlar. Hatta MR’a girmeden doktorlar oraya bir iğne sokup kan gelip, gelmemesine bakarlar eğer kan geliyorsa bağlarınız kopmuş demektir. Yaklaşık 3 tüp kan çekilir dizden ve hemen buz tedavisine başlanır sonra da MR’a girip yan bağların sağlam olup olmamasına bakılır. Yan bağlar demişken yan bağlar ön çapraz bağ kadar önem arz etmemektedir. Yan bağlar 1 aylık bir alçı süresinden sonra kendi kendini yenileyebilmektedir ancak ön çapraz bağ için bu ihtimal çok ama çok düşüktür.

MR’dan gelen sonuca göre ameliyat tarihi belirlenir ve asıl süreç ameliyattan sonra başlar - tabi ameliyatın başarılı geçtiğini düşünerek bunları yazıyorum-. Ameliyat sonrası dizinizde bir platin bir de vida bulunur bağ eskiden kadavradan alınıyordu ancak doku uyuşmazlığı problemi ve teknolojinin gelişmesiyle artık bu bağ bacağın arka, kalçaya bağlanan bölümünden alınıyor. Daha sonra o alınan bağın eksikliğini özellikle merdiven çıkarken ve ağır bir şey taşırken hissediyorsunuz.

Fizik tedavi bu süreçte çok önemli bir bölüm. Artık bunun için özel dizliklerin yanı sıra makineler de kullanılıyor tıp dünyasında. Yarınıza kadar havuza girip havuzda yürüme çalışmaları, dize belirli bir ağırlık takarak belirli bir açıya kadar kırarak sayısız tekrar yapmak bunların en basit örnekleri. Kritik soru şu: Bunu ne kadar yapacağız? Cevap ise çok basit doktorunuz ne kadar süre yap derse o kadar ve ekstra da siz üstüne koyacaksınız çünkü bağ sakatlıkları 6-10 ay geçince hemen düzelmediği gibi tekrar etme riski de çok yüksek. Bunun için bağ son derece kuvvetlendirilmeli ve geri dönüş için acele edilmemeli. Kendimden söyleyebilirim ki doktorum bana 6 ay sonra oynarsın en erken demişti ve ben 6 ayı doldurur doldurmaz parkelere döndüm ve yan bağlarımı koparıp, ön çapraz bağı zedeleyip, menüsküsümü yırtmıştım. Sonradan ah-vah etsek de olsan olmuştu. Bu yüzden acele edilmemeli. Ünlü spor kinesiologu Zig Ziegler, kendi blog sitesinde yayımladığı yazıda “Aklımızda bulundurmamız gereken bir şey var ki Rose’un sakatlıkları korkusuzca ve atılgan bir coşkuyla oynadığı için meydana geliyor. Bu oyun stili mevcut sakatlıklarıyla birleşince gelecekte başka sakatlıklara da yol açabilir. 12-18 ay sonra dizlerinden birinin ön çapraz bağlarını koparma riski var” ifadelerini kullandı[1]. 

Geri dönüş süresi geldiğinde ise eski patlayıcılıktan artık eser yok kalmaz çünkü hep “ya bir daha koparsa” korkusuyla hamlelerinizi gerçekleşirsiniz. Ziegler açıklamalarına şöyle devam etti:” Rose’un oyun stili geçireceği ameliyattan sonra kesinlikle değişecektir. Bildiğimiz güçlü ve patlayıcı Rose’u 2, 3 belki de 4 yıl göremeyeceğiz. Hatta bu bile ancak ilk senede sorun çıkmazsa gerçekleşir. İmza atışı, genç bir NBA yıldızının kariyerini bitiren hareket olabilir. Ön çapraz bağ sakatlıklarının menüsküs ya da kıkırdak sakatlıklarına benzemediğini; patlayıcılık ve yön değiştirmeye dayanan stillere sahip atletler için hayati olduğunu unutmamamız gerekiyor. Rose’un yaptığı hareketleri yeniden yapabilecek duruma gelmesi için en az 1 yıl geçmesi gerekiyor”[2].

Bu durumlar da yazın özel sağlık ve kondisyonerler eşliğinde çalışmak gerçekten işe yarıyor. Bu insanlar bu işi yıllardır yapıyorlar ve dize nasıl güçlendirilmesini çok iyi biliyorlar. Geri dönüş süresince diyelim ki sağ dizinizde bağları kopardınız sağ dizinizden çok sol diziniz yıpranıyor. Neredeyse 12 ay sadece sol dizinizin üstüne yükleniyorsunuz. Dolayısıyla bu da dizde kıkırdakların aşınmasına, menüsküslerin gereksiz yere yıpratılmasına yol açıyor. Kısacası bir yeri yaparken diğer yeri de yıkmamaya özen gösterilmeli ama bu da sakatlıkların doğasında var.

Döndükten sonra dikkat edilecek önemli bir husus da alınacak olan dizliğin önemidir. Patellayı koruyan, yan bağları destekleyen kaliteli bir dizlik tercih etmek önemlidir. Fiyatları 100-300 lira arasında değişen bu dizlikleri ortopedik ürünlerin satıldığı eczanelerden temin edebilirsiniz. Eğer bacağınızdaki kas kütlesi değişime uğruyorsa, hızlı kilo alıp veriyorsanız bantlı dizlikleri tercih etmenizi öneririm. Ancak formunuzu sabit bir şekilde koruyorsanız, normal olanlarını da tercih edebilirsiniz. Dizlikle beraber "çömelme" hareketiniz engellenmiş olacak, olası bir katlanmanın önüne geçeceksiniz. Ek olarak patella da desteklendiği için yön değiştirme sırasında sorunla karşılaşma olasılığınızı azaltarak destekte bulunur.

En önemli şey ise moral açıdan yüksek bir mertebe de olabilmek. Asla “bir daha oynayamazsam, eskisi gibi olamazsam” karamsarlığına düşmeden azimle çalışıp iyiye gidilmeli. Sonuçta bu sakatlıklardan daha da güçlü dönmüş bir çok oyuncu var en basitinden Ömer Aşık. Aşık bu süreçte sadece dizinin kuvvetlendirmedi üzerine vücut çalışması da yaparak vücut dengesini ve ağırlığını iyi kullanabilmeyi öğrendi.

Eğer sporla uğraşıyorsanız bu meslekte sakatlık önemli bir rol üstleniyor, tıpkı bir mühendisin güvenlik faktörü kullanarak tasarımlarını gerçekleştirmesi, doktorun ölüm riskini bilerek ameliyata girmesi gibi. Bu işin bir parçası, hatta en önemli parçası. Sakatlık her şeyin sonu olabildiği gibi; azimle çalışarak şansında yanınızda olmasıyla eskisinde de iyi dönebilirsiniz. Asla umudunuzu ve spora olan bağlılığınızı yitirmemelisiniz.

                                                                                                                 Mert Yücetepe

Kaynak:

[1] ve [2]: Basketbolseveler.com

http://www.basketbolseverler.com/tbfweb/basketbolseverler/basketbols.nsf/0/23D972E721EC62C7C22579F4002FEEA4?OpenDocument